Uyutucu Uyarıcı Analizleri ve Medikolegal Sorunlar

Suistimale açık  madde testleri, birçok alanda yaygın olarak kullanılmaktadır. Kişilerin esrar, eroin, kokain ve benzeri herhangi bir uyutucu ya da uyarıcı madde alıp almadıkları belirlenmeye çalışılmaktadır. Sıkça kokain testi nasıl yapılır, kan tahlilinde uyuşturucu çıkar mı, idrarda uyuşturucu test sonuçları kaç günde belli olur gibi sorularla karşılaşmaktayız. Adli bilimler uygulamalarında olayların çözümlenmesinde zamanlama hayati değer taşır. Bu kapsamda “Uyuşturucu ve uyarıcı maddeler kanda ve idrarda ne kadar süreyle tespit edilebilir?” “saç incelemesi ile tespit mümkün mü” soruları çok sık gündeme gelir. Bu ilk ve daha sonraki ikinci yazıda bu konuları ele aldık.

Suçla ilişkili durumlarda “DRUG ABUSE”  testler olarak bilinen incelemeler yapılmaktadır. Kişilerin, kan ya da idrarında uyutucu ya da uyuşturucu madde bulunup bulunmadığı araştırılmaktadır. Ancak uyutucu/uyuşturucu madde testleri işe alımlarda, spor karşılaşmalarında ve diğer birçok durumda da uygulanmaktadır.

Bir maddenin kan ve idrarda çıkması, her zaman kişinin bu maddeyi kullandığını mı gösterir?

Bir maddenin kan ve idrarda çıkması, her zaman kişinin bu maddeyi kullandığı anlamına gelmez. Buradaki sorun, bu tip testlerin sonuçlarının yorumlanmasında ortaya çıkmaktadır.

Kişinin kan ve idrarında esrar maddesi (THC) bulunması, gerçekten bu kişinin esrar içtiği anlamını taşımakta mıdır?

Diğer bir deyişle, kişi esrar dumanına pasif olarak maruz kaldığında, yani gerçekten esrar içmeyip, sadece esrar içilen bir ortamda bulunmuş ise, kan ve idrar örneklerinde esrar maddesi tespit edilebilir mi?

Bir başka önemli sorun, kan ve idrar sonuçları ne kadar süre ile pozitif kaldığıdır. Yani eğer kan veya idrar da bir madde tespit edildi ise, kişinin bu maddeyi son 72 saat içinde aldığı iddia edilebilir mi?

İdrarda, madde tespit süresi birçok faktöre bağlı olarak değişmektedir; maddenin farmakokinetik özellikleri, metabolitler, kişiler arası biyolojik farklar, madde kronik kullanımı olup olmaması, idrar pH’sı ve daha bir çok faktör rol oynayabilmektedir.

Tablo 1: İdrarda madde tespit süreleri (Moeller, Karen E., Kelly C. Lee, and Julie C. Kissack. “Urine drug screening: practical guide for clinicians.” Mayo Clinic Proceedings. Vol. 83. No. 1. Elsevier, 2008.)

Bir Vaka Çalışması Olarak Kokain Metabolitlerinin Kan ve İdrardan Tespiti

Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, kokain ve metabolitleri (benzoylecgonine ile Metilekgonin) kan ve idrarda en fazla 2-4 gün kalabileceği iddia edilmiştir. Oysa kokain ve metabolitlerinin kan ve idrarda çok daha uzun süreler kalabileceği bilinmektedir. Aşağıda bazı resmi belgeler, orijinal araştırmalar ve bunların sonuçlarını değerlendiren derleme makalelerinden örnekler sunulmuştur.

1- Amerika Birleşik Devletleri Otoyol Trafik Güvenliği Dairesi tarafından yayınlanan belgeye göre; Kokain ve metabolitleri idrarda normalde 2-4 günlük pozitiflik süreleri varken, alışılmışın üzerinde sıklıkta ya da miktarda alındığında, idrarda 10 güne kadar pozitif sonuç vermektedir. (National Highway Traffic Safety Administration Drugs and Human Performance Fact Sheets: Cocaine. https://one.nhtsa.gov/people/injury/research/job185drugs/cocain.htm%20%5b23)

2- Alışılmışın üzerinde kullanımda kokain ve metabolitlerinin 21 güne kadar tespit edilebileceği Weiss ve Gavin isimli iki araştırmacı tarafından gösterilmiştir (R.D. Weiss and F.H. Gawin. Protracted elimination of cocaine metaboilites in Iongterm, high-dose cocaine abusers. Am. J. Med. 85:879-880 (1988).)

3- İdrarda benzoylecgonine araştıran bir çalışmada, 2 numarada belirtilen çalışma ile tam olarak aynı sonuç bulunmuş ve 21 güne kadar pozitiflik ispatlanmıştır (Nickley, Joyce, Amadeo J. Pesce, and Kevin Krock. “A sensitive assay for urinary cocaine metabolite benzoylecgonine shows more positive results and longer half‐lives than those using traditional cut‐offs.” Drug testing and analysis 9.8 (2017): 1214-1216.).

4- Rebecca A. Jufer tarafından yapılan bir başka çalışmada, yüksek doz kokaine maruz kalan insanlarda, kokain metabolitlerinin teşhisinin 288 saate kadar mümkün olduğu kanıtlanmıştır (R. A. Jufer, A. Wstadik, S. L. Walsh, B. S. Levine, E. J. Cone. Elimination of cocaine and metabolites in plasma, saliva, and urine following repeated oral administration to human volunteers. J. Anal. Toxicol. 2000, 24, 467.).

5-Bir başka çalışmada alışılmışın üzerinde kullanıldığında, kokain ve metabolitlerinin idrarda haftalarca pozitif kalabileceği gösterilmiştir (Burke WM, Ravi NV, Dhopesh V, et al. Prolonged presence of metabolite in urine after compulsive cocaine use. J Clin Psychiatry 1990;51(4):145-48.).

6- Bazı kullanıcılarda, idrarda kokain ve metabolitlerinin 3 haftaya kadar pozitif olabileceğini gösteren bir başka bilimsel metin (Roldan CJ. Toxicity, Cocaine. http://www.emedicine.com/med/topic400.htm. Alındığı yer: Goldstein, Rachel A., et al. “Cocaine: history, social implications, and toxicity: a review.” Seminars in diagnostic pathology. Vol. 26. No. 1. WB Saunders, 2009.).

7- Bazı kullanıcılarda idrarda kokain ve metabolitlerinin 10 güne kadar tespit edilebileceğini gösteren bir diğer bilimsel metin (Maurer H, Sauer C, Theobald D. Toxicokinetics of drugs of abuse: current knowledge of the isoenzymes involved in the human metabolism of tetrahydrocannabinol, cocaine, heroin, morphine, and codeine. Drug Monit 2006;28(3):447-53.)

8- Bazı kullanıcılarda idrarda kokain ve metabolitlerinin 10 güne kadar tespit edilebileceğini gösteren bir diğer bilimsel metin (Holtyn, August F., et al. “Monitoring cocaine use and abstinence among cocaine users for contingency management interventions.” The Psychological Record 67.2 (2017): 253-259)

9- Vandevenne ve arkadaşları idrarda kokain metabolitlerinin 22 güne kadar tespit edilebileceğini ancak bunların alışılmışın üzerinde kullanım sonucu oluşabileceğini belirtmişlerdir (M. Vandevenne, H. Vandenbussche & A. Verstraete (2000) Detection Time of Drugs of Abuse in Urine, Acta Clinica Belgica, 55:6, 323-333,).

Yukarıda verilen literatürlerde görüldüğü üzere, eğer alınan kokain dozu yüksek ya da kronik kullanım var ise, kan ve idrardan kokainin tespiti 10 günü geçebilmektedir.

Sonuç itibariyle, idrar ve kanda uyutucu – uyuşturucu madde raporları sadece var/yok şeklinde değerlendirilemez. Mutlaka her raporun klinik çözümlemesi yapılmalıdır. Aksi takdirde, raporlar yanlış yorumlanabilmektedir.

Prof. Dr. Sadık Toprak