Belge sahteciliği en sık karşılaşılan suç türlerindendir. Bu suç türünün aydınlatılmasında yargı sistemi bilirkişilerin uzmanlıklarına ihtiyaç duymaktadır. Mahkemeler sıkça grafoloji uzmanı /adli belge inceleme uzmanı tayin ederek inceleme yaptırmaktadır. Daha önce adli belge inceleme ile ilgili yazımızda ayrıntıları paylaşmıştık. Bu yazıda Adli Bilimler Uzmanı Dr. Dilek Salkım İşlek mürekkep yaşı tayini konusunu ele aldı.

Mürekkep Yaşı Tayini Nedir?

Belgede sahtecilik suç türünün aydınlatılması için yargı sistemi iki ana sorunun cevabını aramaktadır. Bunlardan ilki, belgenin kim tarafından oluşturulduğu, diğeri ise belgenin ne zaman oluşturulduğudur. İkinci sorunun cevabı yani mürekkep yaşı tayini; belge üzerindeki mürekkebin değişimlerinin analitik yöntemlerle tespit edilerek yorumlanması olayıdır. Bunun için laboratuvarda geliştirilmiş metotlara ve kontrollü arşiv çalışmaları ile elde edilmiş eğrilere ihtiyaç vardır. Bu gösteriyor ki mürekkep yaşı tayini değerlendirilmesi yapacak kişinin bu alanda deneysel çalışmalar yapmış gerekli bilgi ve birikime sahip olması gerekmektedir.

Mürekkep Yaşı Nasıl Tespit Edilir?

Mürekkep çok genel bir terimdir. Temel olarak mürekkebe rengini veren boyar maddeler, boyar maddelerin seyreltilmesi için kullanılan çözücüler ve viskoziteyi sağlamak için katılan reçinelerden oluşmaktadır. Bunlara ilaveten az miktarda katkı maddeleri de bulunmaktadır. Yazı gereçlerinin farklı isimlendirilmeleri mürekkeplerinin bileşenlerinin farklı olmasından kaynaklanmaktadır. Örneğin; tükenmez kalemde kullanılan ana boyar madde kristal viyole iken, keçeli kalemde ise asit mavi 9’dur. Dolayısıyla yaş tayininde tek bir metot ile tüm kalem mürekkeplerini analizlemek imkansızdır.

Mürekkep kağıda aktarıldığı andan itibaren yaşlanma başlamaktadır. Bu süreci tükenmez kalem mürekkepleri ile ele alırsak; ana boyar madde kristal viyole demetilasyona uğrayarak metil viyoleye; metil viyolede tetrametil pararosanile dönüşmektedir(Şekil1).

Şekil 1:Kristal viyolenin N-Demetilasyon mekanizması

Uzmanlar mürekkep yaş tayininde bu dönüşümü tespit etmektedirler. Ancak bu dönüşüm çok yavaş bir süreçtir.  Farkedilebilir sonuçların eldesi için şüpheli yazılar arasında en az 4 yıllık fark olması gerekmektedir.

Mürekkep yaş tayininde kullanılan diğer bir yöntem ise çözücülerin buharlaşmasının tespitidir. Tükenmez kalem mürekkeplerinin %97 sinde ana çözücü fenoksietanoldür. Mürekkep kağıda aktarıldığı andan itibaren fenoksietanol yatay ve dikey olarak diffüzlenir(Şekil2).

Şekil 2:    Kağıt üzerinde eş zamanlı olarak gerçekleşen mürekkebin kuruma süreci

Fenoksietanolün kağıt yüzeyinden buharlaşması başlangıçta çok hızlı iken daha sonra bu süreç yavaşlar.  Fenoksietanolün kağıt yüzeyinden tamamen buharlaşması yaklaşık 2 yıldır.

Mürekkep Yaşı Tayini ile İlgili Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Nelerdir?

  • Her belge mürekkep yaş tayinine uygun değildir.
  • Mürekkep yaş tayini ile kromatografik ve spektroskopik temellere dayalı metotlar geliştirilmeli ve geliştirilen metotlarla arşiv çalışmaları yapılarak zaman eğrileri çizilmeli.
  • Yargı sisteminden gelen sorular adli kimyageri metot seçimine götürmeli. Kısa Erimli(0-24 ay arası oluşturulmuş) belgelerde çözücü analizi yapılması gerekirken, uzun erimli (2-10 yıla kadar) belgelerde ise boyar maddelerin analizi yapılmalıdır.
  • Sonuç verilirken her bir metodun standard sapması dikkate alınmalıdır. Direkt zaman yerine her zaman zaman aralığı verilmelidir. Zaman aralıkları seçilirken arşiv çalışmalarındaki zaman eğrileri göz önüne alınmalıdır.
  • Belgeden numunenin alınması, analizi ve raporlama sürecini de içeren prosedürler oluşturulmalıdır.

Dr. Dilek Salkım İşlek

Adli Bilimler Uzmanı

Kaynaklar

Dilek Salkım İşlek “Belgeden mavi renkli tükenmez kalem mürekkeplerinin yapı ve yaş tayini” Doktora Tezi,2015,  İstanbul

Cantu A., Prough R., (1987)On the relative aging of ink—the solvent extraction technique, Journal of Forensic Sciences  32 (5) 1151–1174.

Weyermann C., Almog J., Bügler J., Cantu A. A. (2011) Minimum requirements for application of ink dating methods based on solvent analysis in casework, Forensic Science International, 210(1-3): 52-62